Ministerie van Financiën

Het ministerie van Financiën moet overzicht en overwicht hebben. Dit wordt doorkruist door de vele overheidsbelangen in de financiële sector die dwars door het ministerie heenlopen en niet goed zijn georganiseerd. De risico’s zijn enorm. Het IMF stelt dat als gevolg van garanties aan de financiële sector de Nederlandse overheid samen met de Ierse de grootste risico’s lopen. Om de financiële risico’s en de staatkas te beschermen moeten de belangen van de Nederlandse overheid in de financiële sector op afstand worden geplaatst van het Ministerie van Financiën.

De ambtenaren in het ministerie draaien overuren maar zij zijn niet aangesteld voor het langdurig managen van zulke enorme belangen. Institutionele structuren om deze risico's te managen ontbreken. De risico’s lopen via directe participaties en garantstellingen in de honderden miljarden – meer dan de hele staatsschuld voordat de crisis toesloeg. Deze risico’s worden nu niet in één hand maar door verschillende afdelingen gemanaged. En dat terwijl de kredietcrisis heeft geleerd dat geïntegreerd risicomanagement cruciaal is.

Hopen dat de overheidsingrepen tijdelijk zijn is naïef. De overheid zal zich nog jaren intensief met de financiële sector moeten bemoeien. Voorlopig zijn er immers geen private partijen die de risico's van de belastingbetaler willen en kunnen overnemen. En dat is begrijpelijk want niemand weet hoe de financiële sector van morgen er uit zal gaan zien.

Belangen op afstand

Richt daarom naar Zweeds voorbeeld een agentschap op met een helder, democratisch gelegitimeerd mandaat: het zoveel mogelijk beheersen en bewaken van de risico's voor de Nederlandse belastingbetaler. Dit is een aparte verantwoordelijkheid naast die van De Nederlandsche Bank die in samenspraak met de Minister van Financiën moet zorgen voor stabiliteit van het Nederlandse financiële stelsel. Het agentschap staat onder leiding van een onkreukbare bestuurder met een kleine staf en legt verantwoording af aan de regering en heeft een directe informatieplicht aan de Kamer, zonder tussenkomst van de regering.

De huidige situatie vraagt om een onafhankelijke, krachtige invulling van de rol van de overheid bij het besturen van de financiële sector. Die krachtige rol is nodig voor tenminste vier redenen.

Ten eerste, een ministerie dat bovenop de financiële belangen in de banken zit wordt telkens meegesleept in politieke inmenging in het bestuur van die financiële instellingen. Een zakelijk beheer moet de politiek beschermen tegen druk van allerlei belangengroepen om de nieuw verworven overheidsinvloed op de financiële sector aan te wenden ten gunste van de private belangen – of het nu gaat over bonussen, sponsoring van sportclubs of Formule 1, kredietverlening die al dan niet moet worden afgedwongen, of mogelijke saneringen en consequenties voor de werkgelegenheid.

Ten tweede, zonder zakelijke organisatie met een helder mandaat om de belastingbetaler te beschermen dreigen grote verliezen voor de schatkist. Voorkomen moet namelijk worden dat de betrokken instellingen te veel risico's nemen ten koste van de belastingbetaler. Het is niet toevallig dat de Duitse Landesbanken met sterke connecties met de Duitse deelstaten het meest getroffen zijn door de kredietcrisis omdat juist zij veel risico's hebben genomen. Zo ook de Amerikaanse hypotheekbanken Fannie Mae en Freddie Mac die de risico bij de Amerikaanse belastingbetaler konden neerleggen.

Ten derde, bij nieuwe investeringen die de overheid geld kosten (bijvoorbeeld als ABN AMRO extra aandelenkapitaal wil om een buitenlands kantorennetwerk te kopen) kan deze nieuwe onafhankelijke instelling een zwaarwegend advies uitbrengen over de wenselijkheid en mogelijke gevolgen voor de Nederlandse staat. De belangen van de belastingbetaler moeten dus goed geborgd worden. De genomen participaties en garantstellingen in de financiële sector zijn slechts een eerste stap, deze zullen tot verdere aanspraken op de overheid leiden. Deze moeten in goede banen worden geleid.

Ten vierde, de overheid komt spoedig met een noodpakket om de economische crisis te lijf te gaan. Het ministerie van Financiën speelt een sleutelrol bij het saneren van onproductieve uitgaven om zo middelen vrij te maken om de Nederlandse economie gericht te stimuleren en stabiliseren. Dat vereist een onafhankelijke rol die zich niet laat verenigen met het managen van de halve Nederlandse financiële sector.

Overzicht geboden

Om het vertrouwen van belastingbetalers en beleggers te behouden moet het agentschap volstrekte helderheid scheppen over de risico's die de overheid op zich neemt. Er is nu geen overzicht en geen geïntegreerd management van de risico’s. In tegendeel, de Nederlandse overheid vervalt in dezelfde fout als het bankwezen door zich vol te laden met risico's die buiten de balans verborgen blijven. De overzichten in de miljoenennota van staatsdeelnemingen en garanties zijn volstrekt ontoereikend. Alle verplichtingen - ook al zijn die voorwaardelijk - moeten worden opgevoerd zodat de balansrisico’s van de Nederlandse staat volstrekt helder zijn. Zij zal ook moeten aandringen op uniforme rapportage hierover in Europees verband.

Het is vijf-voor-twaalf. Het Ministerie van Financiën dreigt te verdrinken in het managen van de financiële sector met een dubbele aanslag op de overheidsbegroting als gevolg: de perikelen bij de banken worden onbeheersbaar en het gezag van het Ministerie van Financiën wordt dermate aangetast dat zij bij het bestrijden van de economische crisis de uitgaven niet meer in de hand kan houden. Daarmee komt de solvabiliteit van de Nederlandse overheid op het spel te staan.