Opkoopprogramma hervatten?
Het bestuur van de Europese Centrale Bank (ECB) is van plan in september de
rente te verlagen en vindt dat alle monetaire instrumenten ingezet moeten
worden om het beleidsdoel, een inflatiepercentage van net onder 2%, te
bereiken. Dat doel dreigt nu uit beeld te raken. De ECB overweegt daarom
óók het opkoopprogramma van obligaties te hervatten. Dat zou een stap in de
verkeerde richting zijn.
Dat opkoopprogramma was juist ten einde gekomen, in die zin dat dat de
portefeuille niet verder werd uitgebreid maar wel in stand werd gehouden
door aankopen ter vervanging van afgelost papier. Het programma was vanaf het begin omstreden en de effectiviteit is nooit
duidelijk aangetoond. De Europese economie was zich immers al aan het
herstellen toen het werd ingezet en het heeft de gewenste inflatie niet
dichterbij gebracht. Het opkoopprogramma was omstreden vanwege de nadelige
bijwerkingen die het had voor pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen,
banken en de particuliere spaarder. Het versterkte de daling van de lange
rente, die om demografische redenen al in gang was gezet.
Pijnlijke gevolgen
De gevolgen worden nu overal duidelijk. In Nederland, met zijn voorbeeldig
pensioensysteem, dreigt de extreem lage rente pensioenkortingen af te
dwingen. De sociale impact hiervan is groot en bemoeilijkt de aanvaarding
van de noodzakelijke pensioenhervorming.
Ook het Europese bankwezen heeft te lijden onder de extreem lage rente en
met name de vlakke rentecurve, waardoor zij niet kunnen profiteren van een
gebruikelijke 'mismatch' in de financiering van leningen. Ze moeten toch al
rekening houden met zwaardere solvabiliteitseisen.
Ook het bankwezen binnen de Europese Unie heeft te lijden onder de extreem lage rente
Naarmate hogere
rentetarieven op kredieten onvoldoende te behalen zijn, zullen de banken
zich gedwongen voelen hun handelsactiviteiten weer uit te breiden. Die
hebben ze juist ingekrompen onder druk van toezichthouders, omdat in
riskante nieuwe handelsproducten de oorsprong van de bankencrisis lag.
Uitbreiding van het handelsbedrijf maakt hen dus weer riskanter.
Zet aan tot risicovol gedrag
De rentedaling die door het opkoopprogramma is geforceerd heeft de
risicopremies in de verschillende vastrentende waarden sterk gereduceerd en
bovendien de belegger, die zijn rendement immers wil behouden, de meer
risicovolle kant van de markt opgeduwd. Door de massale opkopen is de
prijsvorming op de vastrentende markten uit het lood geslagen en het hele
financiële systeem riskanter geworden.
Herbezinning noodzakelijk
De genoemde negatieve bijwerkingen en de twijfelachtige effectiviteit van
het opkoopprogramma maken een grondige herbezinning noodzakelijk vóórdat
het programma wordt hervat.
Allereerst op de doelstelling: dicht bij maar net onder 2 procent inflatie. Deze
is een afgeleide, maar dat is iedereen vergeten. Het gaat erom dat de
economie niet in een recessieve spiraal afglijdt. Het gaat nog redelijk
goed in Europa, met weliswaar lage maar stabiele groeicijfers; alleen de
Duitse industrie hapert. Dan is er reden om tevreden te zijn met de huidige
inflatie van rondom 1,5 procent en te volstaan met een oproep aan de Duitse
regering het niveau van publieke investeringen te verhogen, om zo de
economie te helpen. In elk geval is een hervatting van het opkoopprogramma
vanwege het niet bereiken van het inflatiedoel niet op zijn plaats.
De Europees Centrale Bank zal zich bescheidener moeten opstellen in wat zij kan.
Dan het vraagstuk van de effectiviteit. De weg die geïnjecteerd geld in de
kapitaalmarkt moet afleggen om de reële economie te bereiken, is een lange.
Het leidt niet automatisch tot reële investeringen. Méér
overheidsinvesteringen in infrastructuur en onderzoek werkt doeltreffender.
Hier ligt geen hoofdrol voor de ECB maar wel voor de Europese Unie.
De ECB
zal zich bescheidener moeten opstellen in wat zij kan. Herbezinning over
het opkoopprogramma zal een eerste prioriteit moeten zijn van Christine
Lagarde, de nieuwe president van de ECB.
* Deze bijdrage verscheen eerder in het Financieele Dagblad van 12 augustus 2019.