Back

Artikel

Home

Onafhankelijkheid van ECB staat op het spel

7 sep 2011
Onderwerpen: Europese integratie, Financiële markten
De crisis is in volle hevigheid terug en de ECB heeft weer op grote schaal ingegrepen in de markt voor overheidsobligaties. Deze handelwijze is niet zonder gevaar, zo betoogt de Nijmeegse econoom De Jong. De ECB treedt hiermee buiten haar mandaat. Wat het nog erger maakt is dat er verdeeldheid heerst binnen de ECB over de te volgen koers. Culturele verschillen van bestuur voeren hierbij de boventoon. Dit belooft niet veel goeds voor de plannen voor een Europese budgetautoriteit.

Monetaire financiering of niet?

In mei 2010 is het eerste reddingspakket voor Griekenland afgesproken. In de marge van dit pakket is besloten dat de Europese Centrale Bank (ECB) Griekse overheidsobligaties op de markt zou kopen. Het argument was toen dat vlak voor de overeenkomst de markt van overheidsobligaties bijna niet meer functioneerde. De interventies van de ECB zouden voor een soepele werking van de markt moeten zorgen. Het grote bezwaar tegen deze interventies is dat het aankopen van overheidspapier de kans vergroot op monetaire financiering en dus de inflatie kan opdrijven. Vanuit de ECB wordt hier tegenover gesteld dat men met tegengestelde transacties de geldhoeveelheid verkleint. Hierdoor zou de kans op inflatie niet groot zijn. Voor het moment wil ik dat nog wel aannemen. Dat wil niet zegen dat de situatie ondertussen minder zorgelijk is geworden. Integendeel, zal ik betogen.

Wat is er ondertussen gebeurd?

De ECB is doorgegaan met het aankopen van obligaties van zwakke eurolanden. Sinds begin augustus koopt ze ook Spaans en Italiaans schatkistpapier. Tot eind augustus heeft ze in totaal voor 42 miljard euro aan Spaans en Italaans schatkistpapier gekocht. Het totale bedrag van de aangekochte obligaties uit eurolanden bedroeg toen ongeveer 115,5 miljard euro. De aankopen werden deze keer niet beargumenteerd met het argument dat de markten anders niet goed zouden werken. Sinds begin augustus is het expliciete doel om de rente op de overheidsobligaties te verminderen. Voor beide landen is de rente ook gedaald met ongeveer 1 procent van 6 naar 5 procent. Als tegenprestatie heeft Trichet van de Italiaanse regering geëist dat ze een pakket met bezuinigingen zou doorvoeren.

Bezwaren

De hierboven kort geschetste gang van zaken kent naar mijn mening verschillende bezwaren. Allereerst is nu het doel de rente te verminderen en daardoor indirect de begroting van de desbetreffende regeringen te verbeteren. Dat lijkt mij in strijd met in ieder geval de geest van het Verdrag van Maastricht. Daarin is afgesproken dat de centrale bank het begrotingstekort van de overheid niet mag financieren. Nederland heeft toen de kredietfaciliteit van de overheid bij De Nederlandsche Bank moeten opgeven. De aankopen van de ECB zijn geen directe financiering maar het doel ervan is wel de overheidslasten te verminderen.

Verder vermindert de ECB met haar aankopen de prikkel voor de overheden om maatregelen te nemen. Een kritiek op de financiële markten is dat ze in de aanloop naar de crisis veel te tolerant zijn geweest richting de nu zwakke landen. Men heeft te lang gedaan alsof Duitse en Zuid-Europese staatsleningen ongeveer hetzelfde kredietrisico hebben. Nu wordt dit verschil in risico wel geprijsd en doet de ECB het weer deels teniet.

Tenslotte is dit traject voor de ECB levensgevaarlijk. De ECB koopt nu obligaties op maar moet afwachten of de Italiaanse regering zich later aan haar woord houdt. Vandaar dat Trichet op 2 september direct in actie kwam toen bleek dat de Italiaanse regering wellicht niet het hele pakket zou uitvoeren. Begrotingsevenwicht in 2013 is extreem belangrijk, laat hij dan weten. Het probleem is echter dat de politiek altijd het laatste woord heeft. Trichet kan wel met een lijst eisen komen maar die afdwingen kan hij politiek niet, en bovendien heeft hij zijn kruit al verschoten. De onafhankelijkheid van de ECB komt hierdoor in gevaar.

Tweespalt binnen ECB

Nu kunt U misschien menen dat dit de bezwaren van een academicus zijn. Niets is minder waar. Het is bekend dat binnen het bestuur van de ECB de presidenten van de centrale bank van Duitsland en Nederland tegen deze interventies hebben gestemd. Ook de Duitse president Christian Wulff vindt dat de ECB met het aankopen van staatsobligaties haar mandaat te buiten gaat. Hij benadrukt dat hierdoor beleggers die het kredietrisico te optimistisch hebben ingeschat op kosten van de gemeenschap van dit risico af komen. Gemeenschapsgeld wordt gebruikt om privaat risico af te kopen. Een mechanisme dat we in deze crisis al wel eerder hebben gezien.

Franse inslag

Het is toch wel erg merkwaardig dat de ECB een gevaarlijk koers vaart en dat doet tegen de uitdrukkelijke wens van haar grootste aandeelhouder in. Ik denk niet dat dit in het bedrijfsleven zou hebben gekund. Hoe kan het dan hier wel gebeuren? Mijn stelling is dat dit ten minste voor een deel te maken heeft met het feit dat de president van de ECB een Fransman is. Frankrijk is een sterk gecentraliseerd land, waar de leider (zowel in de politiek als in het bedrijfsleven) veel macht heeft. De leider beslist, de rest volgt soms onder protest maar toch. Verder grijpt de overheid regelmatig veel directer in de economie in dan we in Nederland en Duitsland gewoon zijn. Dit blijkt bijvoorbeeld wanneer een Frans bedrijf door en buitenlands bedrijf wordt overgenomen. In Nederland en Duitsland is de positie van de leider veel meer die van de eerste onder gelijken. Bovendien is de overheid terughoudender bij het direct ingrijpen in de economie. Nederland is hierin dan weer wat extremer dan Duitsland.

Dat Trichet zonder toestemming van de belangrijkste partij zijn gang gaat, is voor een Franse leider heel gewoon. Hij bepaalt toch? Een Duitser zou waarschijnlijk eerder geneigd zijn geweest zich af te vragen of dit wel in overeenstemming is met gemaakte afspraken. Een Nederlandse leider zou eerder uit zijn geweest op consensus en pas dan een dergelijk zo te bekritiseren pad zijn ingeslagen. Duisenberg werd in zijn tijd vaak bekritiseerd omdat hij te veel naar consensus zou streven. In al deze gevallen is het niet zo dat deze personen opzettelijk de zaak bedriegen. Neen, in extreme of onduidelijke situaties reageert hij zoals hij dat van huis uit gewend is; in de stijl, leiderschapscultuur, van het eigen land (zie verder De Jong, 2002).

Onafhankelijke instellingen bestaan niet

Deze redenering volgend betekent het dat de manier waarop instellingen reageren mede bepaald wordt door de nationaliteit van de president of voorzitter van de instelling. Regels alleen zijn niet voldoende. Fransen begrijpen dit en zorgen er daarom voor dat een Fransman voorzitter wordt. Deze voorzitter neemt meer vrijheid om van voorafgestelde regels af te wijken dan voorzitters van sommige ander nationaliteiten.

Momenteel wil men een instelling oprichten die automatisch sancties op moet leggen als begrotingsregels worden overschreden. Mijn rederning impliceert dat dit alleen gaat als de voorzitter ervan de wil en de overtuiging heeft dat sancties automatisch opgelegd moeten worden. Dit zal iemand uit de Noordelijke landen moeten zijn. Men doet er goed aan nu al personen hiervoor klaar te stomen en in de startblokken te zetten. De ervaring met de ECB leert namelijk dat er geen onafhankelijke instellingen zijn en dus geen automatische sancties bestaan.

Referenties:

Jong, E. de, 2002, De ECB onder vuur: een botsing van culturen? Tijdschrift voor Politiek Economie 23(4), 20-40.: European Parliament

Dit artikel kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending van bewijsexemplaren wordt op prijs gesteld. © Me Judice

Gerelateerde artikelen

Volledig artikel
© copyright 2024 Mejudice
Privacybeleid Voorwaarden voor gebruik