Irritatie en zorgen bij Bos

Vorige week waarschuwde Wouter Bos dat het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) groot gevaar loopt. Het SGP is de Europese afspraak over fiscale discipline, om de euro een harde en stabiele munt te maken. Het is niet voor het eerst dat Bos zijn zorgen uitspreekt. In november vorig jaar, ook net terug van een vergadering van de ministers van Financiën van de eurozone vroeg hij zich af ‘of we aan het einde van deze rit nog een Stabiliteits- en Groeipact zullen hebben.’

Problemen SGP

Het lijkt alsof Bos suggereert dat het sinds kort fout gaat met het naleven van die afspraken. Niets is echter minder waar. Sinds de invoering van de euro trekt een behoorlijk aantal eurozone-landen zich niets aan van het SGP. Griekenland heeft sinds 2000 in geen enkel jaar een acceptabel tekort gehad. De cijfers voor periode 1997 – 1999 waren er wel, maar in 2004 bleek dat Griekenland stelselmatig gelogen had over haar tekort in die jaren. Italië en Portugal zijn ook een ramp in dat opzicht. Ook Frankrijk lag te vaak aan de verkeerde kant van de streep.

Natuurlijk, ook de landen waar fiscale discipline wèl hoog in het vaandel staat, kwamen soms in grote problemen. Duitsland overschreed de limiet van 3 procent vier jaar op rij. Maar Berlijn herpakte zich en boog een tekort van 3,5 procent van het bbp in 2005 naar een tekort van 1,5 procent een jaar later en zelfs naar slechts een min van 0,1 procent in 2008. Ook Nederland schuwde pijnlijke ingrepen in 2003 niet.

Verschil in aanpak loopt als een rode draad door het SGP. Duitsland overweegt nu zelfs uitgavenstops om de opgelopen staatsschuld zo snel mogelijk terug te dringen. Frankrijk laat de al hoge schuld verder oplopen omdat dat goed zou zijn voor de economie. De Duitse minister van Financiën Peer Steinbrück durfde wel verder te gaan dan Bos. Hij stelde dat ‘als het SGP niet serieus wordt genomen de euro problemen kan krijgen met stabiliteit en geloofwaardigheid’.

Waar begon het?

De kiem voor aanhoudende problemen voor de euro is gelegd in de jaren negentig toen besloten moest worden welke landen mee mochten doen. Voor een aantal landen zijn de duidelijke economische criteria, over maximale tekorten en schulden onder anderen, nauwelijks toegepast. Als dat wel was gebeurd, hadden landen als Griekenland, Italië en Portugal ‘nee’ te horen gekregen. Daarmee waren ook de zwakke punten in het euroweefsel voorkomen en zag de toekomst van de Europese munt er een stuk rooskleuriger uit. Nu wordt de eurozone gekenmerkt door grote èn toenemende verschillen in economische groei, flexibiliteit van de economie en inflatie tussen eurolanden.

“Hadden we maar…”

Het is een publiek geheim dat de Duitse Bundesbank en De Nederlandsche Bank niet gecharmeerd waren van de deelname van Italië en Griekenland. Politici wuifden die waarschuwingen echter weg. Dat ze de criteria voor de invoering van de euro in de jaren negentig niet hebben toegepast zijn, wreekt zich nu. Het gevolg: voortdurende onzekerheid, instabiliteit van de koers en steeds terugkerende discussie over levensvatbaarheid van de euro op de lange termijn. Die onzekerheid is zeer schadelijk voor de economische groei.

Quo vadis SGP?

Ik ben bang dat het alleen maar één kant op kán en dat is de verkeerde kant. De ervaringen tot nu toe laten zien dat te veel landen zich niets aantrekken van de afspraken, zelfs niet in tijden dat het ze economisch zeer voor de wind gaat. Er zijn verschillende voorstellen geweest om het SGP te hervormen, het ene voorstel was daarbij wat radicaler dan het andere. Dat zal nooit de oplossing zijn. Immers, elke hervorming van het SGP betekent in feite dat dezelfde landen zeggen ‘vanaf nu gaan we ons aan deze nieuwe regels houden’. Dat zou, gezien de ervaringen sinds 1999, niets meer dan een loze belofte zijn.

De enige werkbare oplossing zou zijn als de landen zouden afspreken dat een onafhankelijke instantie de bevoegdheid krijgt sancties op te leggen. De vraag is dan welke instantie? Een van buiten de eurozone zou onacceptabel zijn. En van eentje van binnen de eurozone of de EU is het zeer de vraag of die immuun zou zijn voor de ongetwijfeld grote politieke druk.

Europa moet het verlies nemen en erkennen dat het SGP niet werkt en nooit heeft gewerkt en daarmee vanaf nul beginnen met het ontwerpen van een nieuw mechanisme dat, net als het SGP, de stabiliteit en hardheid van de euro op de middellange termijn moet garanderen.