Back

Artikel

Home

Hoe maakt Nederland een einde aan private schuldcreatie?

15 apr 2009
Dossiers: Woningmarkt
Onderwerpen: Macro-economische politiek, Openbare financiën
Het Nederlandse kabinet heeft een redelijke stap genomen in het bestrijden van de crisis, maar de wortels van de crisis – onnodige schuldcreatie door burgers en ondernemers – worden niet aangepakt, volgens de Nijmeegse econoom Eelke de Jong. De overheid is op dit punt dubbelhartig: enerzijds wil zij de publieke schuld stevig in de hand houden, terwijl ze door subsidies en belastingmaatregelen private schuldcreatie in stand houdt.

Langs de meetlat van de IMF voldoet crisispakket

Het IMF kwam eind december 2008 met een aantal richtlijnen voor budgettair beleid ten tijde van een crisis. Wanneer we het pakket crisismaatregelen van het kabinet leggen naast de aanbevelingen van het IMF dan blijkt dat het aan veel van de daarin gestelde eisen voldoet. Er wordt momenteel niet bezuinigd en ook bestaande cao’s worden niet opengebroken. Hiermee schept de staat de broodnodige rust en stabiliteit. Verder worden een aantal investeringen naar voren gehaald en subsidies gegeven op het isoleren van huizen en het slopen van bepaalde auto’s. Maatregelen worden genomen om de jeugdwerkloosheid te bestrijden. Ten slotte worden nu al maatregelen aangekondigd om in de toekomst, als het met de economie weer beter gaat, de opgelopen schulden te verminderen. Al met al ben ik niet ontevreden.

Hier en daar toch vaag

Toch is er ook kritiek mogelijk. Op belangrijk onderdelen is het akkoord vaag. Zo wil het kabinet “de ontwikkeling van het onderwijs, innovatie en kennis in een ander af te spreken lange termijnpad op ten minste het niveau van het OESO-gemiddelde brengen”. Op Prinsjesdag zullen de desbetreffende ministers het parlement informeren. Prachtig maar wat het concreet wordt moeten we afwachten. Dit illustreert dat het akkoord geen fundamentele veranderingen bevat, gericht op bijvoorbeeld het versterken van de kenniseconomie of op het realiseren van een veel duurzamere economie. Ook het ontbreken van een open debat wordt als mankement en achterkamerpolitiek bestempeld.

Fundamentele veranderingen broodnodig

Fundamentele veranderingen kun je naar mijn mening in een crisispakket niet verwachten en ook de tijd voor een fundamenteel debat ontbreekt dan. Toch zijn beide nodig, willen we versterkt uit deze crisis komen. Zaken als het vormgeven en financieren van de kenniseconomie en van ons hoger onderwijs, de problemen op de woningmarkt en hypotheekrenteaftrek, de vergrijzing en de AOW-leeftijd, en milieu en duurzame economische ontwikkeling zijn van cruciaal belang voor onze toekomst. Dit zijn onderwerpen die niet door politieke stokpaardjes en onderbuikgevoelens bepaald moeten worden maar door inzichten uit wetenschappelijk onderzoek. Bovendien is een breed draagvlak en uitleg van de gemaakte keuzes een noodzaak.

Hoe Nederland dubbelhartig met schuld omgaat

Als voorbeeld wil ik ingaan op de manier waarop we in Nederland omgaan met schulden. Zoals hierboven is aangegeven bevat het pakket maatregelen ook voorstellen om de opgelopen schuld na verloop van tijd weer te verminderen. Het argument is dat anders de rentekosten te veel oplopen en de kosten voor met name de vergrijzing niet opgebracht kunnen worden. Kortom een hoge schuld beperkt in de toekomst de mogelijkheden voor beleid. Mede hierdoor zouden nieuwe generaties te veel worden belast, is de redenering. Ten slotte zo zei CDA-fractievoorzitter Van Geel, “Net als U moeten we het huishoudboekje weer op orde krijgen.”

Overheid zet aan tot private schuldcreatie

Daar zit hem nu de kneep. Als het aan ons belastingstelsel ligt dan gaat de particuliere sector - zowel consument als bedrijfsleven - zijn schulden niet aflossen. Voor de consument, huizenbezitter is dit al veelvuldig betoogd. De hypotheekrenteaftrek was oorspronkelijk bedoeld om het huizenbezit te bevorderen. Ondertussen heeft het echter geleid tot dergelijk hoge prijzen dat het voor starters op de woningmarkt vaak moeilijk is een huis te kopen. Bovendien maakt het een belegger van de huizenbezitter. Immers wie zijn hypotheekschuld aflost heeft maar een beperkte aftrek van de inkomensbelasting. Wie dit niet doet kan het besteden of beleggen. Dat laatste is natuurlijk niet zonder risico’s, zoals velen hebben gemerkt.

Deze prikkel om niet af te lossen is nog groter geworden sinds een aantal jaren geleden is besloten het begrip overwaarde te introduceren. In een poging om het gebruik van de hypotheek voor andere doeleinden dan de aanschaf van een huis te beperken is het volgende bepaald. Koopt een huizenbezitter een ander, duurder, huis dan kan hij geen hypotheekrente aftrekken voor dat deel dat hij kan financieren uit het verschil tussen de verkoopprijs en de hypotheek op het vorige huis. Welke prikkel geeft dit in de praktijk? Stel U denkt dat U in de toekomst een huis wilt kopen. Dan moet U nu niet de hypotheek gaan aflossen want dan kunt U in de toekomst een kleiner deel van de hypotheekrente aftrekken van de belasting. U kunt het dan beter beleggen, al loopt U dan natuurlijk wel risico. De huizenprijzen en de waarde van de beleggingen kunnen dalen. Ondertussen blijft de hypotheekschuld wel staan. Kortom de belastingwetgeving zet aan tot het nemen van risico en maakt daarmee de burgers kwetsbaar voor toekomstige tegenvallers.

Iets dergelijks geldt ook voor het bedrijfsleven. Ik ben de laatste tijd een paar keer gevraagd iets te schrijven over hedgefondsen en private equity fondsen. Men wil dan vooral mijn mening weten over het feit dat deze beleggers bedrijven opkopen en dat financieren met leningen die aan het overgenomen bedrijf worden doorgegeven. Voorbeelden zijn NXP in Nijmegen en de HEMA en V&D. De schulden aan de overgenomen bedrijven doorgeven is aantrekkelijk omdat daardoor de winst voor belasting vermindert. Hierdoor hoeft minder of geen belasting betaald te worden ook als, zoals bij de HEMA het bedrijf goed functioneert. In wezen wordt dit dus indirect door de overheid gesubsidieerd. Deze schulden maken het bedrijf wel kwetsbaar. Vooral als het slecht gaat en de winst minder wordt. Momenteel zien we dat bij NXP in Nijmegen, waar de directie probeert de schuldeisers over te halen met veel minder dan het oorspronkelijke bedrag genoegen te nemen. Door deze kwetsbare positie is de kans ook groter dat men moet reorganiseren en personeel moet ontslaan.

Kortom, doordat de rente over schulden voor particulieren en bedrijven aftrekbaar zijn voor de belasting, wordt een prikkel gegeven schulden aan te houden. Dit maakt de desbetreffende personen en bedrijven kwetsbaar voor tegenslag. Bovendien loopt de staat inkomsten mis. Inkomsten die goed te gebruiken zijn voor de financiering van de vergrijzing, onderwijs, de kenniseconomie, et cetera. Het is al jaren duidelijk dat dit geen goede gang van zaken is. Ondertussen komt de politiek er niet uit. Dan moeten anderen het voortouw nemen.

Tijd voor een fundamenteel debat

Ik pleit daarom voor een inhoudelijk debat gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, waaraan alle partijen meedoen. Concreet zou het kunnen beteken dat een onafhankelijk orgaan, bijvoorbeeld de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid een programma opstelt. Deskundigen presenteren de resultaten van onderzoek. In openbare discussies worden de zaken toegelicht en politieke standpunten uitgewisseld. Hierdoor kan een koers ontstaan die is gebaseerd op wetenschappelijk inzicht en met de kiezers is gedeeld. Het streven zou moeten zijn het geheel ruim voor de volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer af te ronden. Dan kunnen bij de formatie van het volgende kabinet op verschillende terreinen een consistente koers uitgezet worden. Op deze manier kan de crisis alsnog gebruikt worden om een fundamentele verandering te bewerkstelligen.

Referentie:

A. Spilimbergo, S. Symansky, O. Blanchard en C. Cottarelli, 2008, Fiscal Policy for the Crisis, IMF Staff Position Note, December 29, 2008, Washington DC

Volledig artikel
© copyright 2024 Mejudice
Privacybeleid Voorwaarden voor gebruik