Inleiding

Ons toeslagenstelsel veroorzaakt onzekerheid, problematische schulden en zorgt ervoor dat mensen geld laten liggen. Zo vragen 10 procent van de huishoudens die daar recht op hebben geen zorgtoeslag aan, bijvoorbeeld omdat ze bang zijn voor terugbetalingen. Dat is buitengewoon pijnlijk, aangezien het stelsel bedoeld is om kwetsbare mensen te helpen.

Het Nederlandse belastingstelsel is zo complex omdat verschillende kabinetten jarenlang intensief en gedetailleerd geknutseld hebben aan de belastingen en toeslagen. Dat goedbedoelde beleid is uitgemond in een ingewikkeld en fragiel stelsel met veel op‐ en afbouwpaden voor heffingskortingen en een heel arsenaal aan inkomenstoeslagen.

Rapporten die aansporen tot hervorming

Er wordt gelukkig steeds meer onderzoek gedaan naar de kern van het probleem en de mogelijk oplossingen. Vorige maand verschenen drie belangrijke rapporten over het toeslagen- en belastingenstelsel.

Een voorstel uit het eindrapport Toekomst Toeslagen geeft een uitweg uit het toeslagendoolhof. Het stelt net als het rapport Belastingen in maatschappelijk perspectief voor om de belasting en toeslagen ingrijpend te versoepelen door de toeslagen af te schaffen en de inkomstenbelasting uit te breiden.

Vanzelfsprekend is dit een ingrijpende operatie, maar het rapport legt te veel nadruk op de eventuele nadelen en risico’s van een versimpeling en geeft te weinig aandacht aan de nadelen en risico’s van de huidige situatie. Het rapport Blind voor mens en recht maakt duidelijk hoe fundamenteel deze risico’s zijn. In dit rapport waarschuwde de parlementaire enquêtecommissie dat de toeslagenaffaire morgen weer kan gebeuren. Uitstel is geen optie.

Het Nederlandse belastingstelsel is zo complex omdat verschillende kabinetten jarenlang intensief en gedetailleerd geknutseld hebben aan de belastingen en toeslagen. Dat goedbedoelde beleid is uitgemond in een ingewikkeld en fragiel stelsel. 

Een grote hervorming kost tijd. Gelukkig staan er in het rapport Toekomst Toeslagen ook vijf no-regret manieren om het huidige stelsel te verbeteren, gericht op het vereenvoudigen en harmoniseren van voorwaarden[1] en het beter benutten en uitwisselen van informatie[2]. Daarnaast geeft het rapport verschillende tussenstappen die sneller dan een volledige hervorming kunnen worden ingevoerd:

• De huurtoeslag, het eigenwoningforfait en de hypotheekrenteaftrek kunnen worden vervangen worden door een eigendomsneutrale woontoeslag.[3]Bij voorkeur wordt deze op termijn inkomensonafhankelijk;
• De zorgtoeslag wordt afgeschaft. Lagere inkomens kunnen gecompenseerd worden door een verlaging van de zorgpremie, of als dit juridisch niet haalbaar is een verhoging van het minimumloon en/of verhoging van de algemene heffingskorting;
• Het kindgebondenbudget wordt vervangen door een hogere kinderbijslag.

Het rapport bevat echter ook vijf opties die vereenvoudiging kunnen hinderen. Dit zijn opties die nauwelijks[4] of beperkt[5] positief effect hebben op de fundamentele problematiek, dan wel de complexiteit verschuiven[6]. Denk bijvoorbeeld aan het verplaatsen van de huurtoeslag naar individuele verhuurders. Het rapport had kortom meer duidelijkheid kunnen scheppen over welke tussenstappen wel en niet bijdragen aan een integrale vereenvoudiging.

Politiek aan zet

Het belangrijkst is dat er wel een begin wordt gemaakt met een grote hervorming. Het grootste risico is dat politici geen knoop durven door te hakken. In de verkiezingsprogramma’s waren de meeste partijen al niet concreet: de meeste programma’s riepen alleen op hoofdlijnen op tot versimpeling. Ook nu is er nog weinig actie te bespeuren. De enige noemenswaardige stap van de Tweede Kamer is het instellen van een tijdelijke commissie voor de herziening van het belastingen- en toeslagenstelsel. Dit duidt op de wens tot een langdurig gesprek.

De ambtenarij ziet het gevaar van uitstel ook. Niet voor niks doen ze de volgende oproep in hun meest recente rapport: “Alle alternatieven zijn inmiddels bedacht en uitgewerkt. Er is een politieke keuze nodig.” Ik kan dit alleen maar beamen.

Voetnoten