Inleiding

Het ziet er naar uit dat de, vanwege de coronamaatregelen tijdelijk buiten werking gestelde, EU-begrotingsregels niet meer zullen terugkeren, door druk van Frankrijk en Italië. Dat deze regels niet zonder meer terugkomen is duidelijk. In Europa lopen de sterk opgelopen staatsschulden onderling veel uiteen. Voorgesteld is voortaan leningen voor infrastructuur en energietransitie buiten de telling te houden, maar dat lost de grote verschillen tussen de landen niet op - en zorgt voor eindeloze discussies over definiëring.

Nieuwe insteek Stabiliteits- en Groeipact   

Het is daarom de moeite waard na te denken over een ander zinvol amendement op de huidige regels, met focus op waar zij oorspronkelijk voor waren bedoeld. Doelstelling van het Stabiliteits- en Groeipact   (SGP) was het ondersteunen van het convergentieproces van de EU-economieën, en daarmee de stabiliteit van de Europese economie te bevorderen. Die doelstelling is de afgelopen jaren niet geslaagd: de EU-landen toonden al direct sterk uiteenlopende begrotingssaldi en daarmee norm-overschrijdende schuldratio’s, waarbij grote landen als Frankrijk en Duitsland het verkeerde voorbeeld gaven. Opvallend is dat deze normoverschrijdingen - op Griekenland na -  geen aanleiding gaven tot een financiële crisis. De crises die er waren, de bankencrisis en direct daarop een landencrisis, hadden andere oorzaken. Ook tijdens en na deze crises hebben te hoge schuldratio’s niet het economisch herstel van landen als Spanje, Frankrijk en Italië bemoeilijkt. De betreffende landen bleven toegang tot de internationale kapitaalmarkten houden. Het overschrijden van de 60% norm kon kennelijk ongestraft gebeuren.

De financiële crises van Griekenland en Cyprus laten zien dat het oordeel van de financiële markten bepalend is of een land in crisis geraakt.

Dat Europa niet reeds lang in een schuldencrisis verzeild geraakt is, is ongetwijfeld vooral te danken aan de Europese Centrale Bank, die niet alleen de rentestand laag hield, maar in 2015 ook een grootscheeps opkoopbeleid van Europees staatspapier invoerde om de inflatie naar 2% te krijgen. Dit opkoopbeleid had onder meer als neveneffect dat het financiële marktpartijen feitelijke zekerheid gaf dat rente en aflossing van nieuw uitgegeven staatspapier gegarandeerd was, omdat het voor marktdominante bedragen door de ECB werd opgekocht.

Nieuwe bepaling EU-begrotingsregels

De financiële crises van Griekenland en Cyprus laten zien dat het oordeel van de financiële markten bepalend is of een land in crisis geraakt. Marktpartijen beoordelen of de rentebetaling en aflossing van een lening zeker is. Twijfel vertaalt zich in een risico-opslag op de rente, maar kan ook een weigering inhouden de lening te verstrekken. De grens van financierbaarheid van staatsschuld is bereikt als de markt financiering weigert. Een voorstadium is dat de markt een hoge risico-opslag eist.

Het belang van de volgende nieuwe bepaling wordt des te groter zodra de ECB haar opkoopprogramma gaat afbouwen en haar stabiliserende invloed op de obligatiemarkt daardoor afneemt, met rentestijging als gevolg.

Hierop aansluitend zouden - teneinde de stabiliteit van het Europese financiële systeem te bevorderen - de EU-begrotingsregels aangevuld kunnen worden met de volgende bepaling. Elk EU-land wordt verplicht aan het begin van een jaar op een speciale rekening bij de eigen, of Europese, centrale bank het totale bedrag aan rente en aflossing van zijn staatsschuld te storten dat in dat jaar aan marktpartijen betaald moet worden.[1] De betaling aan geldgevers gedurende het jaar kan dan uit deze rekening gedaan worden. Het bedrag op deze rekening dient als garantie tegenover de financiële marktpartijen dat het land aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen; het moet daarom gepubliceerd worden. Het effect van deze nieuwe regel is dat op directe wijze wordt vastgelegd dat alle EU-landen steeds aan hun financieringsverplichtingen kunnen voldoen. Als een land economisch in zodanig slecht weer terecht komt dat het de vereiste storting bij de centrale bank niet kan opbrengen, is er aan het begin van het jaar nog voldoende tijd om een middellang krediet aan te vragen bij een EU-orgaan of het IMF. In elk geval zullen de markten dan niet in paniek raken en is de financiële stabiliteit in Europa dus gediend.

Het belang van bovenstaande nieuwe regel wordt des te groter zodra de ECB haar opkoopprogramma gaat afbouwen en haar stabiliserende invloed op de obligatiemarkt daardoor afneemt, met rentestijging als gevolg. Het valt op dat de ECB de afbouw veel later plant dan de VS, mogelijk met de kwetsbaarheid van schuldenrijk Italië in het achterhoofd. Bovenstaand voorstel kan dienen om eventuele problemen van één land te isoleren en niet onmiddellijk Europa-breed te laten escaleren.

Het voorstel is bedoeld als aanvulling op, niet als vervanging van, de huidige begrotingsregels. Deze zouden de status van ultieme doelstelling voor een land moeten behouden en in het jaarlijkse overleg tussen Europese Commissie en EU land over de nationale begroting als referentiepunt kunnen fungeren bij specifieke aanbevelingen.

Voetnoten