Veel aandacht voor interne kwestie
Het automatiseringsbedrijf Capgemini stelt aan 400 van haar werknemers voor om hun salaris te korten tot wel 10%. Dit is eigenlijk een onbeduidende, interne personeelskwestie, ware het niet dat topman Jeroen Versteeg dit meende prominent naar buiten te moeten brengen in een groot interview in het Financieele Dagblad van maandag 7 januari.
En daar bleef het niet bij. Alle kranten doken en masse op het vermeende taboe van salarisverlaging en 'frameden' het ook onmiddellijk als een generatiethema. Hoe harder Versteeg ontkende dat hij de salarissen van ouderen wilde aanpakken, hoe stelliger de commentaren in de kranten dat het hier om een generatieconflict tussen jongere en oudere werknemers ging. Alleen de suggestie van een jong-oud tegenstelling is in het huidige journalistieke klimaat al voldoende om alle generatieconflict-cliché’s weer uit de kast te trekken.
Impliciet contract
Maar ICT-bedrijven als Capgemini hebben de scheefgroei in salarisopbouw zelf gecreëerd. Ze maken onderling prijsafspraken over de salarissen voor starters om ze laag te houden en ze bieden tegen elkaar op in tijden van krapte om ervaren mensen bij de concurrent weg te lokken. Als sector creëren ze daarmee wat economen een ‘impliciet contract’ noemen, waarin je aan het begin van je loopbaan minder betaald krijgt dan je productiviteit. Bij trouw aan de werkgever of sector wordt dat later in de loopbaan gecompenseerd. Er is deze week geen sprake van een generatieconflict, maar eerder van opportunistisch gedrag van een werkgever die eenzijdig het impliciete contract opzegt.
Heel opmerkelijk was ook het enthousiasme waarmee het plan van Versteeg door journalisten werd onthaald. ‘Taboedoorbrekend’, ‘hoog tijd’, het lijkt warempel wel of salarissen van oudere werknemers het belangrijkste sociaal-economische probleem in Nederland zijn. De plannen worden daarbij betiteld als demotie, maar dat is een slechte benaming voor wat Capgemini voorstelt. Demotie is het tegenovergestelde van promotie, het gaan bekleden van een lagere functie dus. Wat Capgemini wel voorstelt is een eenzijdige aanpassing van de arbeidsvoorwaarden in neerwaartse zin voor hetzelfde werk. Dat zou je misschien beter contractbreuk kunnen noemen en dit keer van een ‘expliciet’ contract met twee handtekeningen eronder. Het is overigens niet uitgesloten dat werknemers met zo’n voorstel akkoord gaan, vooral wanneer tegelijkertijd enige baanzekerheid wordt geboden. Maar topman Jeroen Versteeg liet er geen misverstand over bestaan dat hij geen baanzekerheid wil bieden. Dat maakt zijn argument dat zijn plan beter zou zijn dan mensen ontslaan op zijn zachtst gezegd ongeloofwaardig voor betrokken werknemers.
Productiviteit oude werknemers
Buitengewoon storend bij de berichtgeving over het Capgemini plan is dat veelal gemakzuchtig wordt aangenomen dat oudere werknemers steeds meer gaan verdienen en steeds minder productief zouden zijn. Ten eerste wordt daarmee voorbij gegaan aan het gegeven dat het impliciete contract niet voor iedereen geldt en dat het loon dus niet automatisch stijgt met leeftijd. Wel zijn ouderen oververtegenwoordigd in beter betaalde (management)functies. Maar werknemers die geen promotie maken, maken slechts kleine stapjes en voor hen is het loonprofiel niet zo steil. Ten tweede wordt het het belang van ervaring, bedrijfsspecifieke kennis en daarmee de bijdrage van oudere werknemers aan het bedrijfsresultaat schromelijk onderschat. Ten derde wordt te gemakzuchtig aangenomen dat de ervaren medewerker zelf als enige verantwoordelijk is voor de eigen inzetbaarheid en marktwaarde. Je kunt ICT consultants van veel dingen de schuld geven, maar niet van de crisis.
Een andere gemakzuchtige aanname is dat het in internationaal vergelijkend perspectief slecht gesteld zou zijn met de arbeidsdeelname van ouderen in Nederland. Maar de arbeidsdeelname van de leeftijdscategorie 60-64 is in de periode 2001-2011 gestegen van onder de 20% naar boven de 40%. Dat is nog altijd belangrijk lager dan de arbeidsdeelname van deze leeftijdsgroep in Noorwegen en Zweden, maar boven het EU gemiddelde en qua niveau vergelijkbaar met landen als Engeland, Duitsland, Finland en Denemarken. In de leeftijdscategorieën 55-59 en 50-54 hoort Nederland bij de top 5 in Europa voor wat betreft de arbeidsdeelname (bron: Eurostat). Het kan natuurlijk altijd beter, maar er is allerminst sprake van een alarmerende situatie in vergelijking met andere Europese landen.
Magere jaren
Wat is er nu werkelijk aan de hand bij Capgemini en andere automatiseerders? Deze bedrijven hebben tot 6 jaar geleden veel geld verdiend met hun dienstverlening en hebben, met name voor ervaren ICT consultants, tegen elkaar opgeboden met salarissen. In de huidige crisis zijn de tarieven die aan klanten kunnen worden doorberekend voor sommige specialismen gehalveerd. Capgemini slaagt er blijkbaar niet in om hun werknemers voldoende inzetbaar te houden en probeert de rekening hiervoor nu tamelijk eenzijdig bij de werknemers neer te leggen met een voorstel tot contractbreuk.
Dat lijkt op paniekvoetbal van hetzelfde soort dat wordt gespeeld in tijden van arbeidsmarktkrapte. Van consistent strategisch HRM beleid lijkt nauwelijks sprake. En wat gebeurt er met de jongere talenten die nu extra beloond worden? Zij komen ook een keer aan de beurt om in te leveren. Dit alles lijkt niet erg gunstig voor de arbeidsmarktpropositie van Capgemini en de automatiseringsbranche. Een ICT kat in het nauw maakt rare sprongen en gooit daarbij zijn reputatie als werkgever te grabbel.
Dit artikel is tevens gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van 10 januari 2013.