Inleiding

In September 2021 voerde El Salvador als eerste land ter wereld de Bitcoin in als wettig betaalmiddel, naast de Amerikaanse dollar. Dit is in veel opzichten een ongebruikelijke stap, die internationaal veel aandacht heeft getrokken. Terwijl de cryptogemeenschap dit initiatief enthousiast ontving, was de reactie van instellingen zoals het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank overwegend negatief. Het IMF schortte de onderhandelingen over een nieuw steunprogramma zelfs op. Ook de bevolking van El Salvador was in eerste instantie minder enthousiast. Direct na de invoering van de Bitcoin waren er berichten dat de invoering erg chaotisch was verlopen en er grote onvrede onder de bevolking was ontstaan. De laatste tijd is het echter wat stiller.

In deze bijdrage geef ik inzicht in wat de regering van El Salvador heeft gedaan en wat zij hoopt te bereiken met de invoering van Bitcoin als wettig betaalmiddel. Ik begin met een uiteenzetting van de overwegingen van president Nayib Bukele achter dit besluit. Daarna volgt een korte beschrijving van de economie. Vervolgens leg ik uit wat de status van wettig betaalmiddel precies inhoudt, wat de mogelijke gevolgen van deze stap kunnen zijn en wat de eerste ervaringen zijn. Ik sluit af met de vraag of de Salvadoraanse overheid de met deze stap beoogde voordelen ook op een minder controversiële manier had kunnen bereiken.

Waarom de Bitcoin als wettig betaalmiddel invoeren?

De vraag die opkomt, is waarom president Bukele de Bitcoin als wettig betaalmiddel wilde invoeren. Het invoeren van de Bitcoin biedt op zichzelf geen nieuwe beleidsopties. Omdat El Salvador geen eigen valuta heeft (zie onder), kan het geen eigen monetair beleid voeren. De invoering van de Bitcoin verandert daar niets aan. Ook worden de opties voor het begrotingsbeleid er niet door vergroot, aangezien het land geen eigen Bitcoins kan creëren. Toch ziet El Salvador enkele potentieel grote voordelen.

Vermeend voordeel 1: meer inkomsten uit transfers

Het gebruik van de Bitcoin kan El Salvador direct bepaalde financiële voordelen bieden. Zo ontvangt het land jaarlijks circa zes miljard dollar aan transfers van Salvadoranen in het buitenland. Dat betreft maar liefst zo’n 25 procent van het bbp. Het geld wordt momenteel vooral vanuit de VS overgemaakt, via het reguliere bankwezen of via betaalinstellingen. Deze grensoverschrijdende betalingen zijn in het algemeen traag en duur. Er blijft veel geld aan de strijkstok hangen van de instellingen die deze transacties verwerken. Wanneer in het buitenland wonende Salvadoranen hun geld via Bitcoin overmaken, verloopt dat veel sneller en goedkoper. President Bukele verwacht dat de inkomsten van El Salvador zo met ettelijke honderden miljoenen dollars per jaar kunnen toenemen. Zonder deze berekening te kunnen verifiëren, lijkt die verwachting realistisch. Het is dus een tastbaar voordeel dat niet moet worden onderschat. Het zorgt voor een reële inkomstenstijging van enkele procenten van het Salvadoraanse bbp, die direct bij de bevolking terechtkomt. Overigens is het voor dit voordeel niet nodig dat de Bitcoin als wettig betaalmiddel wordt ingevoerd. Dat is voor het dagelijkse gebruik namelijk helemaal niet nodig.

Maar El Salvador kon wel eens het eerste land worden waarin de Bitcoin wél systeemrelevant wordt, met grote opwaartse of neerwaartse schokken in de reële economie als de Bitcoinprijs meer gaat schommelen.

De economie van El Salvador is nu nog overwegend cash-based: het overgrote deel van alle transacties wordt gedaan met contant geld. Ook hebben veruit de meeste Salvadoranen geen bankrekening. Als de mensen een Bitcoin-wallet gaan gebruiken, dan krijgen ze toegang tot een alternatief giraal betaalsysteem. Hoe meer mensen dan zo’n wallet hebben, hoe effectiever de Bitcoin als wettig betaalmiddel kan werken. Het is waarschijnlijk dat de meeste ontvangen Bitcoins nog steeds in dollars worden omgezet. De besparingen op macroniveau kunnen dus aanzienlijk zijn. Dit is een concreet voordeel dat wellicht de risico’s van de dagelijkse volatiliteit van de Bitcoin-prijs ten opzichte van de dollar overtreft. Als mensen echter besluiten om de ontvangen Bitcoins aan te houden in plaats van ze direct in dollars om te zetten, dan stellen zij zich bloot aan het prijsrisico van de Bitcoin.

Bijbehorend potentieel nadeel

Hoewel de prijs van Bitcoin momenteel relatief stabiel op een hoog niveau ligt, kende deze in het recente verleden zeer grote schommelingen. Als in El Salvador steeds meer partijen, zoals individuen, cryptobeurzen, bedrijven of zelfs de centrale bank, forse posities in Bitcoin aanhouden, zullen schommelingen in de prijs van de Bitcoin ook doorwerken in de reële economie. Tot dusver hebben de prijsfluctuaties van de Bitcoin nog nergens tot meetbare vermogenseffecten op microniveau geleid, noch opwaarts, noch neerwaarts. De Bitcoin is daarom tot op heden nergens systeemrelevant. Dit is ook een van de redenen waarom toezichthouders nog steeds een relatief relaxte houding tegenover de Bitcoin hebben. Maar El Salvador kon wel eens het eerste land worden waarin de Bitcoin wél systeemrelevant wordt, met grote opwaartse of neerwaartse schokken in de reële economie als de Bitcoinprijs meer gaat schommelen.

Vermeend voordeel 2: aantrekken buitenlandse investeerders

President Bukele hoopt dat buitenlandse partijen die erg actief zijn in de Bitcoin zich in El Salvador gaan vestigen. Hij zet in op de komst van Bitcoinminers, -beurzen en vermogende Bitcoinbezitters en verwacht dat dit een positieve invloed op de Salvadoraanse economie zal hebben. Om bezitters van Bitcoin aan te moedigen naar El Salvador te komen, zijn hen fiscale voordelen in het vooruitzicht gesteld. Zo zullen vermogens in Bitcoin worden vrijgesteld van belasting. Miners worden gelokt met lage energiekosten en het perspectief dat de benodigde energie op duurzame wijze zal worden geproduceerd met aardwarmte.

Of dit echt zo zal uitpakken, moet nog blijken. Naast de in het vooruitzicht gestelde voordelen, kleven er ook nadelen aan bedrijfsvestiging in El Salvador. Zo hoeven we alleen maar te wijzen op de hoge misdaadcijfers. Het feit dat bijna 50 procent van alle ondernemers in El Salvador de misdaad als een belemmering van hun activiteiten zien en dat circa 80 procent van hen betaalt voor bescherming, spreekt boekdelen.

Vermeend voordeel 3: de komst van Bitcoin naar El Salvador betekent een enorme impuls

Bij de aankondiging van zijn plan in juni 2021, stelde President Bukele dat de komst van de Bitcoin een enorme groei van de economie van El Salvador zou bewerkstelligen. Hij rekende voor dat als 1 procent van de totale hoeveelheid Bitcoin naar El Salvador zou komen, dit tegen de op dat moment geldende prijs van de Bitcoin een impuls van 25 procent van het Salvadoraanse bbp zou betekenen. Deze veel aangehaalde uitspraak is in de kern helaas onjuist. Een verplaatsing van vermogen van het ene land naar het andere is iets anders dan een bestedingsimpuls. Pas als dat geld vervolgens ook werkelijk binnen El Salvador wordt uitgegeven aan binnenlandse consumptie en/of investeringen is sprake van een bestedingsimpuls. In het onwaarschijnlijke geval dat dit ook echt gebeurt, zou deze impuls vooral leiden tot een scherp oplopende inflatie, een sterk stijgende invoer (met grote tekorten op de lopende rekening als gevolg), of beide. De economie van El Salvador is nu eenmaal te klein en te laagwaardig om zo’n grote bestedingsimpuls te kunnen verwerken. Dit vermeende voordeel zal dan ook zo goed als zeker een utopie blijken te zijn.

De economie van El Salvador

El Salvador heeft een relatief zwakke economie. Deze is fors gekrompen tijdens de burgeroorlog van 1979 tot 1992. Sindsdien gaat het echter gestaag beter. Kort na de burgeroorlog kende het land een inflatie van meer dan 30 procent. Dat is teruggebracht naar circa 2 procent. Aanvankelijk was na de burgeroorlog de lokale munt, de colon, strak gekoppeld aan de Amerikaanse dollar. Hierdoor kon El Salvador geen eigen monetair beleid voeren. Bij zo’n strakke koppeling, vergelijkbaar met die van de gulden aan de Duitse mark (voordat de euro werd ingevoerd), moet het kleinste land het monetaire beleid van het ankerland volgen. In 2001 trok de Salvadoraanse overheid hieruit de conclusie dat, nu de monetaire autonomie toch feitelijk al was ingeleverd, het land net zo goed de dollar als nationale munt kon invoeren. Sindsdien heeft het land geen eigen valuta meer en heeft de dollar de status van wettig betaalmiddel.

In 2019 moest circa 22 procent van de Salvadoraanse bevolking rondkomen van een inkomen op of onder de genoemde armoedegrens.

Meer gedetailleerde informatie over de economie van El Salvador is te vinden in dit rapport van de Wereldbank. Hieruit blijkt dat El Salvador de afgelopen jaren een matige economische groei heeft doorgemaakt, waarbij men er wel in geslaagd is om de aanvankelijk erg scheve inkomensverdeling gelijkmatiger te maken. Tegelijkertijd is het land in vergelijking met de rest van de wereld in veel opzichten achtergebleven. Hoewel het aantal mensen dat onder de armoedegrens van 5,50 dollar per dag leeft sterk is gedaald, is een zeer groot deel van de bevolking volgens de Wereldbank nog steeds erg kwetsbaar voor economische tegenslag. In 2019 moest circa 22 procent van de Salvadoraanse bevolking rondkomen van een inkomen op of onder de genoemde armoedegrens. Anderhalf procent van de bevolking leeft in extreme armoede en moet zien rond te komen van 1,90 dollar per dag of minder.

De economie van El Salvador is gebaseerd op landbouw, laagwaardige industrie en een relatief snelgroeiende dienstensector. De uitvoer bestaat vooral uit relatief eenvoudige industrieproducten, zoals kleding. De economie wordt in haar ontwikkeling sterk belemmerd door een zeer hoge misdaadgraad. El Salvador heeft zo ongeveer de slechtste misdaadstatistieken ter wereld. Het aantal moorden behoort tot de hoogste wereldwijd.

Buitenlandse transfers van groot belang

El Salvador telt circa 6,5 miljoen inwoners. Salvadoranen die het zich kunnen permitteren, vertrekken veelal naar het buitenland. Dat zijn er inmiddels meer dan 2 miljoen. Deze uitstroom draagt bij aan een braindrain en houdt het opleidingsniveau van de bevolking laag. Het zijn namelijk vaak de meest initiatiefrijke en beter opgeleide Salvadoranen die uitwijken naar het buitenland, en dan met name de VS. Het forse totaalbedrag dat de emigranten jaarlijks overmaken aan hun achtergebleven familieleden is een zeer belangrijke bron van inkomsten voor El Salvador. Het draagt eraan bij dat het tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans aanmerkelijk lager is dan het tekort in de goederenhandel. Deze inkomsten laten een stevige toename zien en bedroegen in 2020 circa 6 miljard dollar (bron: Wereldbank). In 2020 kende El Salvador voor het eerst sinds 1988 weer een overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Dit werd mede veroorzaakt door een scherpe daling van de invoer en record transferinkomsten.

Geen eigen valuta, dus geen monetaire autonomie

Een land dat geen eigen valuta meer heeft, geeft belangrijke instrumenten voor monetair beleid uit handen. Ten eerste worden de monetaire omstandigheden in El Salvador, en dan met name de rentestand, sterk bepaald door het monetaire beleid van het ankerland, in dit geval dus de VS. Ten tweede heeft de centrale bank ook geen geldscheppend vermogen en kan dus geen dollarreserves creëren. Overigens draait de economie vooral op bankbiljetten. Voor de overheid betekent dit dat zij voorzichtig moet zijn in haar begrotingsbeleid. Monetaire financiering, ofwel het financieren van overheidsschuld met nieuw aangemaakt geld, is in El Salvador niet mogelijk. Dat is wrang, want juist in armere landen kan een zekere mate van monetaire financiering een nuttige bron van overheidsinkomsten zijn. Als de Salvadoraanse overheid staatsschuld door de centrale bank wil laten opkopen, moet de centrale bank zijn dollarreserves aanspreken. Of het land moet geld lenen in het buitenland, als de dollarreserves tekort schieten. Overigens krijgt El Salvador de nodige buitenlandse steun, zeker ook vanuit de VS. Om de stroom vluchtelingen vanuit El Salvador in te dammen, heeft dat land er belang bij dat de economische omstandigheden in El Salvador verbeteren, of in ieder geval niet verslechteren.

Wettig betaalmiddel

Zoals gezegd, heeft de Amerikaanse dollar in El Salvador sinds 2001 de status van wettig betaalmiddel. Het begrip ‘wettig betaalmiddel’ kent geen eenduidige definitie. Het betekent meestal dat het bij betalingen niet mag worden geweigerd. Meestal, maar niet altijd. In Nederland mag een winkel bijvoorbeeld een contante betaling weigeren, zolang de mensen maar genoeg keuze hebben uit alternatieve winkels waar zij wél met contant geld terecht kunnen. Ook is een betaling met wettig betaalmiddel altijd afdoende om een schuld mee af te lossen. Maar dit zijn geen unieke eigenschappen. Vaak beperkt de term wettig betaalmiddel zich tot één verschijningsvorm van het geld. In Nederland is de euro wettig betaalmiddel. Maar die status beperkt zich tot de chartale vorm, te weten de bankbiljetten en -tot gemaximeerde bedragen- het muntgeld. Giraal geld is dus officieel geen wettig betaalmiddel, maar vervult in de praktijk alle functies van geld en wordt in veruit de meeste situaties gelijkwaardig behandeld als contant geld.

Omdat het wettig betaalmiddel binnen de landsgrenzen normaal gesproken alom wordt geaccepteerd, worden ook alle prijzen erin uitgedrukt, voeren bedrijven en personen hun administratie erin en wordt het gebruikt bij het administreren van belastingen en de overheidsfinanciën. Alleen als het geld disfunctioneel is geworden, wat meestal het gevolg is van een hoge, of zelfs een hyperinflatie, verliest ook de status van wettig betaalmiddel zijn betekenis. Dan verdwijnt de algemene acceptatie en stappen mensen over op andere geldsoorten, vaak buitenlands geld, of vallen terug op ruilhandel.

Crypto’s als wettig betaalmiddel

El Salvador is tot op heden het eerste land dat een crypto als wettig betaalmiddel heeft ingevoerd. Een crypto is iets anders dan digitaal centralebankgeld (CBDC). CBDC wordt uitgegeven door, en is een verplichting van, de centrale bank. Het is dus als zodanig een nieuwe, digitale verschijning van het bestaande geld. Op cryptowebsites wordt vaak beweerd dat de komst van een CBDC betekent dat centrale banken een crypto gaan invoeren. Dat klopt niet. Ook de digitale euro, waar de ECB aan werkt, zal als het zover is een waarde hebben van één euro. Net als een euromunt of een girale euro. De waarde van een crypto wordt daartegenover weliswaar uitgedrukt in regulier geld, zoals euro’s of dollars, maar die waarde kan enorm fluctueren. Zoals eerder uitgelegd vervult de Bitcoin, op afstand de belangrijkste crypto, niet alle functies van geld. Er is ook geen onderliggende ‘Bitcoin economie’ en de waarde ten opzichte van de dollar kan op dagbasis met meerdere procenten fluctueren.

Twee wettige betaalmiddelen naast elkaar: eerdere ervaringen

In 1715 kende de Amerikaanse staat North Carolina maar liefst zeventien goederen, zoals graan en maïs, die allemaal de status van wettig betaalmiddel hadden. Het is niet bekend in welke verhouding deze ‘betaalmiddelen’ tot elkaar stonden en welke status het begrip ‘wettig betaalmiddel’ in die tijd had. In de praktijk was dat ook minder relevant, omdat de werkelijke waardestandaard toen bestond uit wampum, een onder indianen veel gebruikt betaalmiddel gemaakt van schelpen. Wampum werd tot het eind van de 19^e eeuw gebruikt in de binnenlanden van de VS, toen de dollar allang was ingeburgerd, zonder overigens een formele status te hebben (Davies, 2016).

Tegenwoordig zijn er nog steeds landen met twee wettige betaalmiddelen naast elkaar, al komt dit niet vaak voor. Grappig genoeg is Nederland hiervan een voorbeeld.

Er zijn ook voorbeelden van landen die tegelijkertijd twee verschijningsvormen hadden van één wettig betaalmiddel die onderling in waarde konden fluctueren. Dat kwam vooral voor in de tijd waarin nog overwegend werd betaald in muntgeld en het edelmetaalgehalte van de gebruikte munten de relatieve waarde van de munten bepaalde. Vaak waren de meer waardevolle munten van goud en de kleine denominaties van zilver gemaakt. Als dan de officieel vastgestelde waarde van de munten afweek van de prijsverhouding van het gebruikte edelmetaal, ontstonden er spanningen. Deze situatie speelde bijvoorbeeld in Nederland in het begin van de 19^e eeuw. De gulden had de status van wettig betaalmiddel, maar er waren zilveren guldenmunten en gouden munten van vijf en tien gulden tegelijkertijd in omloop. De zilveren munten waren echter ondergewaardeerd ten opzichte van de gouden munten. Dat wil zeggen dat de officiële waarde lager lag dan de marktprijs van zilver. Dit had als gevolg dat zij grotendeels uit circulatie verdwenen omdat zij werden omgesmolten of als belegging werden aangehouden (Visser & Van Goor, 1997, par. 4.3). Maar ook toen was er maar één munt met de status van wettig betaalmiddel, de gulden.

Tegenwoordig zijn er nog steeds landen met twee wettige betaalmiddelen naast elkaar, al komt dit niet vaak voor. Grappig genoeg is Nederland hiervan een voorbeeld. Ons land heeft de euro als wettig betaalmiddel, maar in Caribisch Nederland (de BES-eilanden) heeft de dollar deze status. Omdat het gescheiden regio’s zijn, levert dat nauwelijks problemen op, met wellicht de staat als uitzondering. Die draagt bijvoorbeeld ook het wisselkoersrisico, dat voortvloeit uit het feit dat de financiële stromen tussen de rijksoverheid en de openbare lichamen in de Cariben in dollar plaatsvinden. Verder zijn er enkele kleine landen die een eigen nationale munt hebben die één-op-één gekoppeld is aan een dominante munt uit de regio en waarbij die buitenlandse munt ook binnenlands een wettig betaalmiddel is. Zo zijn in Bhutan zowel de nationale ngultrum als de Indiase roepie een wettig betaalmiddel. Lesotho is vergelijkbaar: de nationale loti is één-op-één gekoppeld aan de Zuid-Afrikaanse rand en beide munten zijn in Lesotho wettig betaalmiddel. Door de één-op-één-koppeling treedt echter geen wisselkoersrisico op en levert het in de dagelijkse praktijk vrijwel geen problemen op.[1]

Zo beschouwd is de recente situatie in El Salvador in veel opzichten uniek. De Bitcoin is daar wettig betaalmiddel, naast de Amerikaanse dollar. Het unieke van de El Salvadoraanse situatie is dat de prijs van de Bitcoin ten opzichte van de dollar op dagbasis sterk kan fluctueren. Uitslagen van meerdere procenten per dag zijn niet ongebruikelijk. In de praktijk zal de dollar waarschijnlijk leidend zijn. Deze munt heeft in El Salvador al sinds 2001 de status van wettig betaalmiddel en is daardoor breed ingeburgerd. Ook het feit dat de economie overwegend cash-based is, helpt de positie van de dollar. In 2017 (recentere data zijn niet voorhanden) had volgens de Wereldbank circa 70 procent van de Salvadoraanse bevolking geen bankrekening en ook geen betaalapp op een smartphone. De producten die El Salvador in- en uitvoert, worden internationaal in dollars verhandeld. Bedrijfsadministraties worden nog steeds in dollars gevoerd, net als de administratie van de overheid en de centrale bank. Tussen de eerste aankondiging van de invoering van de Bitcoin en de daadwerkelijke invoering lag welgeteld drie maanden. In zo’n korte tijd kan een administratie niet worden omgezet. Kort na de aankondiging dat Bitcoin als wettig betaalmiddel zou worden ingevoerd, gaf de President al aan dat bankrekeningen, salarisbetalingen en pensioenuitkeringen allemaal in dollar blijven uitgedrukt. Hij kondigde toen ook aan dat iedere Salvadoraan die een Bitcoin-wallet opent een eenmalige uitkering krijgt van 30 dollar in Bitcoin. Zo wil hij bevorderen dat zoveel mogelijk mensen ook daadwerkelijk een Bitcoin-app openen. Daarnaast worden in heel El Salvador 200 Bitcoin-geldautomaten geplaatst, waar men Bitcoin kan kopen of verkopen. Tot slot meldde de president dat bedrijven die Bitcoin weigeren 'buiten de wet worden geplaatst'. Het lijkt echter onwaarschijnlijk dat dit ook voor de minder ontwikkelde gebieden gaat gelden.

De druk om de Bitcoin te gebruiken is dus groot. Toch mag op grond van het voorgaande worden verwacht, dat in het dagelijks economisch verkeer betalen in dollars voorlopig de norm blijft. Dat zal zeker het geval zijn in de rurale gebieden, waar de armoede het grootst is, de financiële inclusie het laagst is en waar het gezegde ‘cash is king’ nog steeds opgaat. In de economisch meer ontwikkelde gebieden zal de acceptatie van Bitcoin betalingen waarschijnlijk groter zijn. Wel is de verwachting dat veel ondernemers de ontvangen Bitcoins direct zullen omzetten in dollars om het prijsrisico in te dekken. Hun administratie zal in veruit de meeste gevallen in dollars worden uitgedrukt, net als hun prijzen en hun eventuele belastingaanslag.

Eerste ervaringen

De ontvangst van de Bitcoin in El Salvador was niet geweldig. De geplaatste geldautomaten voldeden in een aantal gevallen niet waardoor mensen geld kwijt raakten. Er braken van meet af aan protesten uit, die tot medio oktober aanhielden. Los van de onvrede over het ongemak, bleken veel demonstranten de zorg van het IMF te delen dat de invoering van de Bitcoin de financiële stabiliteit zou ondermijnen en criminaliteit zou aanwakkeren. Het is op grond van de beschikbare informatie niet duidelijk hoe massaal de protesten zijn, al zijn er bronnen die melden dat circa tweederde van de Salvadoranen tegen de invoering van de Bitcoin als wettig betaalmiddel is. Toch zou inmiddels circa 45 procent van de Salvadoranen een Bitcoin-wallet hebben geopend, wat betekent dat El Salvador op dit moment meer inwoners heeft met een Bitcoin-wallet dan met een bankrekening. Tevens zouden dagelijks vanuit het buitenland ettelijke miljoenen dollars via de Bitcoin-wallet het land binnenstromen, al bestaat voorlopig de indruk dat dit slechts een klein deel van de binnenkomende transfers betreft.

De druk om de Bitcoin te gebruiken is dus groot. Toch mag op grond van het voorgaande worden verwacht, dat in het dagelijks economisch verkeer betalen in dollars voorlopig de norm blijft.

De centrale bank handelt namens de regering zelf actief in Bitcoins en heeft tot nu toe een goed resultaat behaald. Dit dankzij de opgelopen prijs van de Bitcoin en de volatiliteit, die actief handelen aantrekkelijk maakt. In het verleden is de Bitcoin regelmatig fors gedaald in waarde. Als dat weer zou gebeuren, dan loopt de centrale bank het risico op een omvangrijk verlies. De winst die de centrale bank tot dusver in de handel in Bitcoin heeft geboekt, wordt aangewend voor populaire projecten zoals het openen van nieuwe scholen en ziekenhuizen. Verder wordt regelmatig verslag gedaan van de positieve effecten van het gebruik van het Bitcoin netwerk op de opbrengsten van de transfers vanuit het buitenland.

Reactie financiële markten

Financiële markten bekijken het Salvadoraanse experiment vooralsnog met argwaan. Het renteverschil tussen de rente op Amerikaanse treasuries en Salvadoraans schuldpapier is per saldo met ongeveer 600 basispunten sterk opgelopen tot circa 1200 basispunten. Blijkbaar zijn financiële markten van mening dat de kredietwaardigheid van El Salvador is verslechterd. Als deze situatie aanhoudt, kan op termijn de hieruit voortvloeiende rentelast op de Salvadoraanse (dollar)schuld de extra inkomsten van de transfers al of niet deels tenietdoen. Van de grote rating agencies hebben sinds juni 2021 zowel Moody’s (30 juli naar Caa1, met een negative outlook) en Standard & Poor’s (20 oktober, naar B-, negative outlook) de rating van El Salvador verlaagd. Dat het IMF zich in krachtige termen tegen het Salvadoraanse initiatief heeft uitgesproken, speelt hierbij ook een rol.

Het IMF is zeer kritisch

Naar aanleiding van de aankondiging van El Salvador heeft het Internationale Monetaire Fonds in een blog aangegeven dat het gebruik van een crypto als wettig betaalmiddel naar haar mening een stap te ver is (IMF, juli 2021). Het wijst op de grote instabiliteit van de Bitcoin. Twee wettige betaalmiddelen naast elkaar, die stevig ten opzichte van elkaar kunnen fluctueren, verstoren de werking van het marktmechanisme. Als de Salvadoraanse overheid besluit om haar eigen administratie in Bitcoin te gaan voeren, loopt het land grote wisselkoersrisico’s ten opzichte van de rest van de wereld. Aan de Bitcoin kleeft ook de reputatie dat een aanzienlijk aantal criminele transacties op het zogeheten dark web in Bitcoin wordt afgewikkeld. Mede daarom maakt het IMF zich zorgen dat invoering van de Bitcoin niet alleen de stabiliteit, maar ook de integriteit van het Salvadoraanse bankwezen kan ondermijnen.[2] Dit kan ertoe leiden dat het land internationaal wordt gezien als een paria-staat, met alle consequenties van dien.

Eind november waarschuwde het IMF nogmaals voor de mogelijke gevolgen van de volatiliteit van de Bitcoin voor de Salvadoraanse economie. Volgens de organisatie vormt dit een bedreiging voor het bankwezen, de overheidsfinanciën en de burgers. Het is een forse tegenvaller voor El Salvador dat het IMF negatief is over de invoering van de Bitcoin als wettig betaalmiddel. Het IMF heeft namelijk een steunprogramma voor El Salvador ter grootte van 1,3 miljard dollar op de lange baan geschoven. Zonder overeenstemming met het IMF staan ook steunprogramma’s van andere multilaterale instellingen, zoals de Wereldbank en de IDB, op losse schroeven.

Zijn er alternatieven voorhanden?

Het meest tastbare voordeel van het gebruik van de Bitcoin is de forse besparing op de overboekingen vanuit het buitenland. De vraag daarbij is of het echt nodig is om de Bitcoin als wettig betaalmiddel in te voeren om deze bonus te incasseren. El Salvador had ook voor de optie kunnen kiezen om een vorm van digitaal centralebankgeld in te voeren. Dat zou dan natuurlijk een digitale vorm van de dollar worden, wat onder meer betekent dat El Salvador moet samenwerken met de Federal Reserve. De VS zelf hebben op dit moment nog geen concrete plannen om een digitale dollar in te voeren, al ligt het wel in de lijn der verwachtingen dat dit op termijn gaat gebeuren. Er zijn echter al voorbeelden van kleinere landen die een digitale dollar hebben ingevoerd. Het is in theorie mogelijk dat ingezetenen van El Salvador een digitale dollarrekening bij hun eigen centrale bank kunnen aanhouden. Als ook buitenlandse Salvadoranen via een speciale toepassing een dergelijke rekening kunnen aanhouden, kunnen zij in principe zonder frictie dollars overboeken naar hun landgenoten. Het nadeel van dit systeem is natuurlijk dat het de nodige tijd zal kosten om het in te voeren, al zijn er inmiddels in de regio voldoende pilots voorhanden om van te leren. Het voordeel is, dat een stap als deze, anders dan de huidige invoering van de Bitcoin, waarschijnlijk wél op instemming van IMF en Wereldbank kan rekenen. Dat zou ook betekenen dat geen sprake zal zijn van uit- of afstel van reguliere steunprogramma’s. Sterker nog, als El Salvador voor een dergelijke stap technische ondersteuning zou hebben gevraagd, had het die waarschijnlijk van het IMF, de Wereldbank, de BIS of andere centrale banken kunnen krijgen. Het is niet voor niks dat het IMF in haar meest recente Global Financial Stability Report met name opkomende markten adviseert om te overwegen een CBDC in te voeren als antwoord op de steeds verder voortschrijdende digitalisering van de economie (IMF, October 2021, p.41).

Tot besluit

Het meest tastbare voordeel van het gebruik van de Bitcoin is de potentiële kostenbesparing bij inkomende transfers. Daarnaast zal de financiële inclusie in brede zin toenemen als meer mensen deze betalingen rechtstreeks op hun eigen wallet willen ontvangen. El Salvador zal hierdoor langzaam maar zeker minder afhankelijk worden van contant geld. Daar staan echter de besproken nadelen tegenover. Hoe het ook zij, El Salvador heeft met de invoering van de Bitcoin als wettig betaalmiddel een unieke stap genomen. Voor zover bekend heeft nooit eerder een land zijn monetaire autonomie vrijwillig deels uit handen gegeven aan een anoniem, decentraal netwerk als de Bitcoin. De tijd zal uitwijzen hoe dit uiteindelijk gaat uitwerken en of de Bitcoin zich daadwerkelijk manifesteert als een veelgebruikt betaalmiddel binnen El Salvador, of dat het ook daar uiteindelijk vooral een beleggingscategorie zal blijken te zijn.

Inmiddels hebben verschillende landen, waaronder Argentinië en Oekraïne, hun interesse getoond in de stap van El Salvador. Vooral de interesse van Argentinië is boeiend, omdat politici daar verwachten dat invoering van de Bitcoin hun budgettaire mogelijkheden zal verruimen. Fiscale discipline is in dit land meestal ver te zoeken. Het gebruik van Bitcoin als wettig betaalmiddel zal het monetaire beleid van Argentinië nog krapper maken, aangezien Bitcoins niet door een centrale bank kunnen worden gecreëerd. Zodra de Argentijnse politici zich hiervan bewust zijn, lijkt het onwaarschijnlijk dat hun enthousiasme voor de Bitcoin lang zal aanhouden. Vooralsnog is het boven alles interessant hoe een stelsel met twee soorten van wettig betaalmiddel, die beiden niet kunnen worden beïnvloed door de eigen centrale bank en die op dagelijkse basis onderling grote uitslagen kunnen vertonen, in de praktijk zal uitwerken. Wat er ook gebeurt, de casus van El Salvador en de Bitcoin zal zijn weg in de monetaire geschiedenisboeken vinden.

Voetnoten

Literatuur

Boonstra, W.W. (2018), Geld. Wat is het, wat doet het, waar komt het vandaan?, VU University Press, Amsterdam

Davies, G. (2016), A History of Money. From Ancient Times to the Present Day, University of Wales Press, Cardiff.

Visser, H. & L. van Goor (1997), Inleiding tot het geld- en bankwezen, 4^e druk, Academic Service, Schoonhoven