Inleiding

Ik betrapte mezelf erop dat ik niet vaak een economische paper lees, het komt er gewoonweg niet van. Gelukkig bood de wekelijkse nieuwsbrief die ik schrijf een mooie aanleiding hier verandering in te brengen. Echter, als je hebt besloten in wat wetenschappelijke literatuur te willen duiken dient de volgende vraag zich aan: welke papers zijn in het bijzonder de moeite waard?

Om antwoord te krijgen op deze vraag schakelde ik de hulp in van acht economen en vroeg hen naar hun favoriete onderzoek van 2021. Prof. Marike Knoef signaleerde een onderzoek naar de mening van economen over de economische wetenschap, prof. Kid Schwarz deelde een artikel over besturen ten tijde van radicale onzekerheid en prof. Bas Jacobs was te spreken over een onderzoek dat hogere rendementen koppelt aan andere factoren dan asset allocation. Een overzicht van deze en vijf andere uitmuntende papers vindt u hieronder.

Het onderzoek is nooit af

Prof. Marike Knoef, hoogleraar empirische micro-economie aan de Universiteit Leiden

What’s Worth Knowing? Economists’ Opinions about Economics

Wat is eigenlijk economie? Welke onderwerpen krijgen aandacht en wat voor soort onderzoek is het meest waardevol? Uit een enquête onder 10.000 economen blijkt dat de wereldwijde economische wetenschap hard op zoek is een nieuw evenwicht te vinden.

Onderzoek moet vaker direct relevant zijn voor beleidsmakers, meer case studies (kwalitatief) en minder datasets (kwantitatief) en 74% wil meer risicovol onderzoek. 79% wil in meer gevallen uit de economische silo breken en samenwerken met psychologen, sociologen, rechtsgeleerden, wiskundigen, enz.

Ook qua onderwerpen moet de visie verbreed worden: meer aandacht voor ondergeschoven kindjes als publieke economie en economische geschiedenis en wat minder aandacht voor usual suspects als micro-economie en finance.

Of het nu succesvolle, niet-succesvolle, mannelijke of vrouwelijke onderzoekers zijn, allemaal zien ze ruimte voor verbetering. En dat biedt hoop, want zelfreflectie is een groot goed. De economische wetenschap moet zichzelf continue opnieuw blijven uitvinden en een open en inclusief debat gaat ons daarbij helpen.

164 onderzoekers, 164 manieren

Prof. Albert Menkveld, hoogleraar finance aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

Non-Standard Errors

Zodra we hebben uitgevonden wat we willen onderzoeken dringt de volgende vraag zich op: hoe gaan we dit doen?

Als je 164 teams van goedopgeleide onderzoekers vraagt om aan de hand van 720 miljoen datapunten zes hypotheses te onderzoeken hoop je dat ze tot ongeveer dezelfde conclusies komen. Maar niets blijkt minder waar: waar het ene team een positief verband vond tussen twee variabelen vond het andere team een negatief verband. Verschillende onderzoekskeuzes leiden tot verschillende uitkomsten en die impact is niet van de lucht. Vrij schokkend op het eerste gezicht.

Gelukkig is de wetenschap geen collectie individuele wetenschappers, maar wordt er gewerkt met  peer reviewing en getalenteerde redacteuren bij de belangrijke journals. Het onderzoek van Menkveld et al. toont namelijk ook de waarde van tegensprekers aan: na een ronde van feedback en verbeteringen was de helft van alle verschillen als sneeuw voor de zon verdwenen. Zolang onderzoekers elkaar blijven bevragen en uitdagen brengen ze ‘de waarheid’ steeds een stukje dichterbij.

Economie versus gezondheid: hoe komen we hieruit?

Prof. Pieter Gautier, hoogleraar economie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam

Economics and Epidemics: Evidence from an Estimated Spatial Econ-SIR Model

Dat modellen beperkingen hebben betekent niet dat ze geen waarde hebben. Ze kunnen inzicht geven in bepaalde dynamieken die we vervolgens met de realiteit kunnen vergelijken. Zeker in tijden van crisis moeten we alles aangrijpen wat de werkelijkheid iets begrijpelijker kan maken.

In dit onderzoek worden dodentallen en economische activiteit ten tijde van een epidemie tegenover elkaar gezet. En wat blijkt? Wanneer er zicht is op een werkend vaccin bestaat er helemaal geen tegenstelling tussen economie en gezondheid: lockdowns zijn goed voor beide. Zonder lockdown kan een virus namelijk zoveel schade aanrichten dat mensen zelf beginnen te kiezen om hun economische activiteit vergaand te beperken.

Een interessante gedachtegang, maar geen absolute waarheid aangezien het ontwikkelde model beperkingen kent. Zo gaan de onderzoekers er nog vanuit dat immuniteit permanent is. De realiteit is inmiddels alweer vele malen complexer.

Stap voor stap richting de juiste keuze

Prof. Kid Schwarz, hoogleraar ondernemingsrecht aan de Erasmus Universiteit

Besturen in crisistijd

Waar beleidsmakers zich een weg moeten banen door modellen en adviezen om tot goed beleid te komen, moeten bestuurders op dit beleid anticiperen. Als bedrijfsbestuurder hoef je misschien niet te vrezen voor tribunalen, bestuurdersaansprakelijkheid (bijv. in geval van faillissement) is ook geen sinecure.

Een kader om in tijden van radicale onzekerheid tot de beste besluiten te komen vind je niet in de wet, maar wel in het boek Radical Uncertainty van economen John Kay en Mervyn King:

Om te beginnen is het cruciaal de feiten die wel bekend zijn grondig te onderzoeken. Stap twee is om te erkennen dat je 100 procent van de besluiten met 50 procent kennis moet nemen en dus te kiezen voor veerkrachtige oplossingen die flexibiliteit in zich dragen. Soms is het wenselijk één persoon te laten beslissen, om zo snelheid en stabiliteit te waarborgen. Stap drie is transparante communicatie. Besluiten moeten steunen op een logisch verhaal en zich niet verschuilen achter ingewikkelde formules of besluitvormingsprocessen.

Als al deze stappen zijn doorlopen heeft de bestuurder zijn plicht vervuld en kan hij weer (iets) rustig(er) gaan slapen.

Verwacht voorbeeld doet volgen

Prof. Arno Riedl, hoogleraar economie aan de Universiteit Maastricht

Social influence in prosocial behavior: evidence from a large-scale experiment

Ook in normale tijden is het machtig interessant te bezien hoe mensen beslissingen nemen. Decennia aan onderzoeken laten zien dat we ons laten beïnvloeden door onze omgeving. Dus wees een goed voorbeeld en bevraag je eigen handelen: wil je iets zelf of doe je het omdat een ander het doet?

Dat beïnvloeding best ver kan gaan maakt dit onderzoek op creatieve wijze duidelijk. Voor het onderzoek moeten individuen een taak zo vaak mogelijk volbrengen om donaties voor een goed doel te verzamelen. Zelf worden ze ook beloond met niets, matige beloning of hoge beloning. Deelnemers worden ook aan een partner gekoppeld, ze leren deze persoon een beetje kennen en krijgen te horen welke beloning de partner per volbracht taakje krijgt.

Wat blijkt? Als een deelnemer verwacht dat de partner veel donaties gaat binnenhalen halen ze zelf ook meer donaties binnen. Dit terwijl ze niet kunnen zien of de partner dit ook echt doet, alleen de verwachting is genoeg.

In de economie van morgen bezitten werknemers het bedrijf waarvoor ze werken

Ronald Kleverlaan, Director European Centre for Alternative Finance aan de Universiteit Utrecht

Making employee ownership work in startups and SMEs

Een meer tastbare manier om gedrag te beïnvloeden is eigenaarschap. Om de uitdagingen van morgen het hoofd te bieden moeten we onze economie herinrichten en de verdeling van macht binnen bedrijven en bezit van bedrijven heroverwegen.  

Laten we bijvoorbeeld medewerkersparticipatie stimuleren. Door medewerkers mede-eigenaar te maken van bedrijven groeit de innovatiekracht en betrokkenheid onder werknemers. Daarnaast helpt het ecosystemen voor ondernemerschap te laten floreren. Het is immers waarschijnlijker dat 100 medewerkers die profiteren als het bedrijf succesvol is, het ecosysteem verbeteren door te investeren in nieuwe bedrijven, dan geconcentreerd eigendom, met twee of drie oprichters die een paar miljoen ontvangen.

Jammer genoeg is er in Nederland geen belastingbeleid gericht op het stimuleren van eigenaarschap van werknemers. Waar in veel landen pas over (winst op) aandelen moet worden afgerekend wanneer je ze verkoopt moet dit in Nederland wanneer je ze ontvangt. Dit betekent dat als je geen extra cash hebt - wat geldt voor de mensen met het minste vermogen - je in de problemen kan komen en veel potentieel onbenut blijft.

Met geld maak je geld

Prof. Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit

Heterogeneity and persistence in returns to wealth

Een ander belastinggebied dat toe is aan renovatie is de vermogensbelasting. Lang werd aangenomen dat bij gelijk risico mensen ongeveer dezelfde rendementen halen en een generieke of zelfs geen belasting op vermogen is dan vrij logisch. Echter, in dit onderzoek wordt aan de hand van 12 jaar aan Noorse belastingaangiften aangetoond dat dit tekort door de bocht is.

Mensen met meer vermogen halen hogere rendementen - gelinkt aan economische dynamieken - en mensen wiens ouders hogere rendementen haalden halen zelf ook hogere rendementen - gelinkt aan training en talent.

Wanneer je over slimme en eerlijke belastingen nadenkt zijn op basis van deze verschijnselen twee afslagen mogelijk. Een perspectief kan zijn dat we willen dat kapitaal zo efficiënt mogelijk wordt ingezet, de beste investeerders willen we stimuleren en niet belasten. Aan de andere kant vinden we het normaal dat als je om wat voor reden dan ook meer geld verdient, je ook meer belasting betaalt, kijk naar de belastingschijven in de loonbelasting. In dat licht is ook een progressieve belasting op daadwerkelijk inkomen uit vermogen logisch.

Wanneer je jezelf voor de gek houdt

Prof. Thomas Buser, hoogleraar behavioural applied microeconomics aan de Universiteit van Amsterdam

Self-Persuasion: Evidence from Field Experiments at International Debating Competitions

Als laatste deel ik met jullie een paper van Joël van der Weele en twee van zijn collega’s. Volgens professor Buser is Van der Weele een van de creatiefste sociale wetenschappers en is zijn laatste paper ook zeker de moeite waard.

Decennia aan experimenten bevestigen dat mensen vatbaar zijn voor “zelfovertuiging”. Als je een standpunt moet verdedigen - zelfs al is het niet je eigen standpunt - wordt je eigen mening beïnvloed in de richting van dit standpunt. Dit kan echte communicatie waarbij je probeert te leren van de argumenten van de ander in de weg staan.

In deze paper worden deelnemers aan debatwedstrijden onderzocht en opnieuw zijn de uitkomsten opvallend. Ten eerste, debaters hebben een grotere kans te denken dat een feitelijke stelling waar is als dit hun - random toegewezen - standpunt bevestigt. Ten tweede voelen ze zich na toewijzing van het standpunt beter over dit standpunt: ze overschatten de kans dat mensen met dezelfde toegewezen stellingname hun debat zullen winnen.

In dit licht geef ik graag een goed voornemen voor 2021 mee: twijfel wat vaker aan je eigen standpunten en trap niet in je eigen argumenten.

Dit overzicht verscheen eerder in editie #12 van Lehman Sisters, een wekelijkse nieuwsbrief over economie en ondernemerschap.

Literatuur

Andre, P., Falk, A. (2021). What’s Worth Knowing? Economists’ Opinions about Economics. IZA DP No. 14527.

Menkveld, A.J., Dreber, A., Holzmeister, F., Huber, J., Johannesson, M., Kirchler, M., Neusüss, S., Razen, M., Weitzel, U. (2021). Non-Standard Errors.

Bognanni, M., Hanley, D., Kolliner, D., Mitman, K. (2020). Economics and Epidemics: Evidence from an Estimated Spatial Econ-SIR Model. IZA DP No. 13797.

Schwarz, C.A., Steins Bisschop, B.T.M., Nelissen, C.A.M. (2021). Besturen in crisistijd. Tijdschrift voor vennootschaps- en rechtspersonenrecht, 2, 50-58.

Goette, L., Tripodi, E. (2021). Social influence in prosocial behavior: evidence from a large-scale experiment. Journal of the European Economic Association, 19(4), 2373-2398.

Stam, E., Kleverlaan, R., Spaans, L. (2021). Making employee ownership work in startups and SMEs. Utrecht: European Centre for Alternative Finance.

Fagereng, A., Guiso, L., Malacrino, D., Pistaferri, L. (2020). Heterogeneity and persistence in returns to wealth. Econometrica, 88(1), 115-170.

Schwardmann, P., Tripodi, E., Van der Weele, J.J. (2021). Self-Persuasion: Evidence from Field Experiments at International Debating Competitions.