Wat gebeurt er als het internet afstand minder belangrijk maakt?

De geografische afstand tussen koper en verkoper is minder belangrijk voor online-handel dan voor offline-handel. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de internationale handel, zoals Lendle et al. (2016) en Hortacsu et al. (2009) laten zien, maar ook voor transacties binnen landen (Leamer, 2007). Huishoudens zijn nu bijvoorbeeld nauwelijks meer afhankelijk van wat lokale winkels aanbieden, maar hebben via platforms toegang tot een grote diversiteit aan producten. En winkels hoeven zich vaak niet meer zich in een stadscentrum te vestigen om klanten aan te trekken. De opkomst van platforms heeft zo op termijn gevolgen voor investeringen in infrastructuur en ruimtelijke planvorming.

De gemiddelde afstand tussen kopers en verkopers wordt bepaald door drie factoren: (1) transportkosten; (2) verschillen in voorkeuren en de aanwezigheid van productiemiddelen; en (3) informatieasymmetrie tussen koper en verkoper. Informatieasymmetrie treedt op als de verkoper meer informatie over het product heeft dan de koper. Vooral voor niet-gestandaardiseerde goederen kan informatieasymmetrie hoog zijn – tweedehands auto’s zijn het klassieke voorbeeld. Een potentiële koper kan zijn informatie achterstand verkleinen door het product persoonlijk te inspecteren voordat hij/zij een aankoop doet. Zodra een transactie afhangt van een fysieke ontmoeting tussen koper en verkoper wordt afstand daarom van substantieel belang voor het al dan niet tot stand komen van transacties. Lendle et al. (2016) beschouwen informatieasymmetrie als de belangrijkste bron van het afstandseffect in online-handel. De studie van Allen (2014) naar rijst- en maïshandelaren in de Filippijnen bevestigt dat informatieasymmetrie een cruciale factor in de online-handel is.

De rol van afstand op Marktplaats.nl

Om een beeld te krijgen van hoe platforms de rol van afstand binnen een land kunnen veranderen, hebben we gekeken naar adverteerders en bieders op Marktplaats.nl.[1] Dit platform is met 2,1 miljoen dagelijks bezoekers een van de grootste online-handelsplatforms in Nederland. Particulieren en bedrijven uit het hele land plaatsen hier advertenties voor uiteenlopende producten zoals boeken, kleding, auto's en huizen. Na de oprichting in 1999 maakte dit platform een periode van snelle groei door en werd in 2004 door eBay overgenomen. In 2006 stonden er in totaal 44 miljoen advertenties op Marktplaats. In 2015 was dit gestegen tot 60 miljoen gestegen.

Onze dataset bevat alle advertenties en biedingen van potentiële kopers die op Marktplaats.nl zijn geplaatst gedurende de periode van juli 2013 tot juni 2016. Als we kijken naar de locaties van adverteerders en bieders op postcode-2 niveau[2] is een eerste observatie dat er tussen veel postcodegebieden geen transacties [3] plaatsvinden: voor slechts 27 procent van de mogelijke combinaties van postcodegebieden registeren we ten minste één transactie.

De blauwe lijn in figuur 1 hieronder laat zien hoe de afstand tussen bieder en adverteerder samenhangt met het percentage postcodegebieden met een of meer transacties. De lijn geeft aan voor welk deel van de postcode-gebieds-paren tenminste één transactie geregistreerd is binnen de postcode-gebieds-paren met 0-5km afstand, 5-10km afstand, 10-15km afstand, enzovoort. 65 procent van de postcodegebied-paren met een afstand van 5 kilometer of minder hebben ten minste één transactie. Dit percentage neemt af tot dertig voor postcodegebied-paren met een afstand tussen de 100 en 105 kilometer. De figuur suggereert een duidelijke negatieve relatie tussen de afstand en de waarschijnlijkheid van een transactie.

Op het oog is afstand dus een substantiële factor bij transacties op Marktplaats.nl. Als we rekening houden met de kenmerken van advertenties en postcodegebieden, blijkt het afstandseffect bij kortere afstanden een stuk lager uit te vallen. De oranje lijn in de figuur laat dit gecorrigeerde verband zien. Om dit gecorrigeerde verband te laten zien, hebben we het deel van de postcode-gebieds-paren met tenminste één transactie gesimuleerd door gebruik te maken van de resultaten van onze schattingen. Als twee gebieden tien kilometer verder van elkaar afliggen, neemt de proportie van gebieden met een of meer transacties met vier procent af.

Figuur 1: Relatie tussen afstand en transacties op Markplaats.nl

Er zijn verschillende aanwijzingen dat afstand is minder belangrijk is als de kwaliteit van een product beter voorspelbaar is. Zo vinden we dat het aandeel van advertenties voor nieuwe producten positief samenhangt met afstand: naarmate dit aandeel toeneemt, stijgt de proportie van gebieden met een of meer transacties. Ook is de kans dat afstand minder belangrijk is voor advertenties met een groter aantal foto's en voor advertenties die door ervaren gebruikers zijn geplaatst. Asymmetrische informatie tussen kopers en verkopers zou daarom een drijvende kracht achter het afstandseffect bij online-handel in Nederland kunnen zijn.

Gevolgen voor overheidsbeleid

Ons onderzoek laat zien dat, na correctie voor kenmerken van advertenties en postcodegebieden, de invloed van afstand op Marktplaats.nl niet erg sterk is. We vinden aanwijzingen dat het resterende afstandseffect het gevolg kan zijn van asymmetrische informatie tussen koper en verkoper. Platforms zoals Marktplaats.nl kunnen hun toegevoegde waarde verhogen door hun gebruikers meer mogelijkheden te geven om een reputatie op te bouwen. De overheid kan hierbij faciliteren door bijvoorbeeld online-identificatie op platforms mogelijk te maken. Het belang van afstand op internetplatforms kan hierdoor verder gaan afnemen.

Naarmate afstand minder belangrijk wordt voor de aan- en verkoop van producten, zullen consumenten en bedrijven andere afwegingen maken over waar zij zich vestigen. Dit kan zowel voor een sterkere agglomeratie zorgen als voor meer spreiding, afhankelijk van preferentie en ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (Ter Weel et al. 2010). Het zou goed zijn als de overheid bij het maken van ruimtelijke plannen en de aanleg van infrastructuur flexibiliteit inbouwt zodat zij ruimte houdt om te kunnen reageren op agglomeratieveranderingen. De nieuwe Omgevingswet kan gaan bijdragen aan meer flexibiliteit om dat ruimtelijke plannen meer decentraal en in samenhang met ander beleid gemaakt worden. Het gebruik van infrastructuur zou aan flexibiliteit kunnen winnen door verschillende vervoersmiddelen nog beter op elkaar aan te laten sluiten en nieuwe transportmiddelen, zoals drones, in te passen.

Voetnoten:

Referenties:

Allen, T. (2014). Information frictions in trade. Econometrica 82 (6), 2041–2083.

Disdier, A. C. en K. Head (2008a). The puzzling persistence of the distance effect on bilateral trade. The Review of Economics and Statistics 90 (1), 37–48.

Leamer, E. (2007). A flat world, a level playing field, a small world after all, or none of the above?: A review of Thomas l. Friedman’s The world is flat. Journal of Economic Literature, XLV , 83–126.

Lendle, A., M. Olarreaga, S. Schropp, en P. L. V´ezina (2016). There goes gravity: ebay and the death of distance. The Economic Journal 126 (591), 406–441.

Palali, A., Straathof, S. M. en Windig, R. (2017). The effect of geographical distance on online transactions: Evidence from the Netherlands.CPB Discussion Paper No. 362, Den Haag.

Weel, B. ter, A. van der Horst, en G. Gelauff (2010). The Netherlands of 2040. Centraal Planbureau, Den  Haag.